Odin biedt haar abonnees met het Groente-Abonnement een keur aan groente- en fruitsoorten. Daarbij zijn vergéten groenten, als pastinaak en peterseliewortel, die horen bij de rijke biodiversiteit van de biologische landbouw. Het zijn oudere gewassen die hebben bewezen goed te gedijen in ons klimaat.
Ze zijn waarschijnlijk beter bestand tegen wat minder zonnige zomers, tegen veel neerslag in het vroege voorjaar of tegen plotselinge droogte in mei. Dat maakt ze minder gevoelig voor allerlei ziekten en plagen en geschikter voor een teeltwijze zonder bestrijdingsmiddelen. Onder die oude gewassen zijn veel voormalige exoten te vinden. Zij bleken het hier enorm naar hun zin hebben en zijn zelfs tot ons cultureel erfgoed gaan behoren: denk maar aan De Aardappeleters van Vincent van Gogh.
Siergewas
De aardappel, Solanum tuberosum, behoort met onder andere de tomaat en de paprika tot de nachtschaden, een plantenfamilie die niet uitsluitend bekend staat om zijn eetbaarheid. Sommige leden van de familie zijn ronduit giftig (tabaksplant en wolfskers), van andere zijn slechts bepaalde delen eetbaar.
Enige huiver voor het eten van aardappels was er dan ook wel, toen de plant zijn intrede deed in Europa. Aangenomen wordt dat de plant door de Spaanse veroveraars van Zuid-Amerika, omstreeks 1530 meegenomen is naar Europa. Hoewel deze conquistadores gezien hadden dat de Inca’s de aardappelknollen als voedsel gebruikten, werden de eerste aardappelen aanvankelijk als siergewas aangeplant. Wie wel eens een bloeiend veld aardappelplanten heeft gezien, begrijpt waarom.
Illustratie: Odin
Van tartufiola tot Kartoffel
De aardappeltjes aan deze eerste planten waren zó klein dat de Spanjaarden ze abusievelijk voor truffels hielden en tartuffo of zelfs tartufiola (kleine truffel) noemden. Deze misvatting zien we nu nog terug in het Duitse woord Kartoffel. De Inca’s zelf noemden de aardappel papa, waarvan ons woord patat en het Engelse potato zijn afgeleid.
Een eeuw na de introductie is de aardappel in grote delen van Europa een belangrijk voedingsgewas geworden: de opbrengst per hectare is groot en de plant is niet zo veeleisend. In de jaren waarin een graanoogst was mislukt, konden vaak toch aardappels worden geoogst. Helaas blijkt de aardappel niet zo sterk als gedacht; in de 18e eeuw duikt een schimmel op die onder de planten grote schade aanricht. Na een aantal jaren van misoogsten leidde dit in het midden van de 19e eeuw tot grote sterfte onder de Europese bevolking.
Vooral in Ierland, dat min of meer afhankelijk was geworden van de aardappeloogst, leden veel mensen honger. De honger dreef honderdduizenden Ieren tot zulke wanhoop dat ze het land ontvluchtten en op de boot stapten naar Noord-Amerika. Anno 2006 is de aardappel niet meer weg te denken uit de Europese keuken, van Jansson’s frestelse tot Tortilla española, van Scandinavië tot Spanje.
Deze tekst is gepubliceerd in Odinieuws van 4 augustus 2006
- 2 grote uien
- 50 g boter
- 1 kg aardappelen
- 0,25 dl dikke room
- 2 blikjes ansjovisfilets
-
Pel de uien en snijd ze in dunne ringen. Laat de ansjovis uitlekken en vang het vocht op. Fruit de uien in 25 gram boter tot ze glazig zijn. Schil de aardappelen en snijd ze in kleine fritesvorm (je kunt ook diepvriesfriet gebruiken).
-
Verwarm de oven op 200 graden.
-
Smeer een grote ovenschaal ruim in met boter en leg onderin de helft van de frieten, dan de uien en de ansjovis en daarop de andere helft van de aardappelen. Sprenkel het vocht van de ansjovis over de aardappelen en schenk de room erover uit. Leg er tenslotte een paar klontjes boter bovenop. Dek de schaal af met een deksel of aluminiumfolie en plaats hem 50 min. (30 min. met diepvriesfriet) in het midden van de oven.
-
Verwijder het deksel en laat de bovenkant vervolgens in 10-20 min. bruin kleuren.
-
Serveer onmiddellijk.
M. Gunning-Grönwall – Recepten uit Scandinavië
(Tortilla espanola)
Voeg voor een pittige variant 3 tenen knoflook aan de uien toe, in plakjes gesneden.
- 750 g vastkokende aardappelen
- 2 dl olijfolie
- 1 ui
- 1 tl zout
- peper
- 4 grote eieren
-
Schil de aardappelen en rasp of schaaf ze in dunne plakken.
-
Snijd de ui (en de knoflook) in dunne plakken. Meng ze met de aardappelschijfjes en roer er wat zout en peper door.
-
Verhit de helft van de olijfolie in bij voorkeur een grote anti-aanbakpan of anders een grote koekenpan.
-
Doe het aardappelmengsel in de pan en smoor de aardappelen op middelhoog vuur in circa 10-15 minuten zo goed als gaar. Schep ze regelmatig om en zorg dat ze niet bruin bakken; dan staat het vuur te hoog. Laat ze vervolgens tot lauwwarm afkoelen.
-
Klop de eieren met zout schuimig. Schep de aardappelen erdoor en laat dit 15 min. intrekken.
-
Veeg de koekenpan schoon, zet hem op een laag vuur, giet er een kwart deciliter olie in en schep het eimengsel in de pan.
-
Verdeel de aardappelen gelijkmatig over de pan en druk ze licht aan. Doe geen deksel op de pan.
-
Laat de onderkant van de tortilla in 15-20 min. goudbruin bakken. Maak hem dan voorzichtig los van de bodem, laat hem op een groot deksel glijden en leg de pan daar omgekeerd bovenop.
-
Keer beiden met een soepele beweging, til de tortilla op en schenk er nog een paar eetlepels olie onder.
-
Bak de tweede kant in 5-10 min. net zo bruin als de eerste.
-
Serveer de tortilla warm of koud.
Wijntip: Franse Chardonnay
Raya Lichansky - Versier eens een aardappel